Wandelend langs de jachthaven in Woudrichem noemt Jos zichzelf lachend een zapper. "Een zwerfafvalpakker." Hij is er inmiddels een bekende Woudrichemmer mee geworden.

Twee keer per jaar raapt Jos het zwerfvuil niet alleen op maar telt hij het ook. Allemaal voor het wetenschappelijk onderzoek van Schone Rivieren en wetenschapper Tim van Emmerik van de Universiteit in Wageningen .

Van Emmerik over dat onderzoek: "We maken ons terecht zorgen over de plasticsoep in de oceaan. Maar op sommige plekken zit er in de Nederlandse rivieren twintig keer zo veel plastic als in die beruchte plasticsoep op zee."

In Schone Rivieren werken drie milieuorganisaties samen:

• IVN Natuureducatie,
• Stichting De Noordzee ,
• De Plastic Soup Foundation.

De organisatie ontstond vijf jaar geleden en is inmiddels in heel Nederland actief.

De Brabantse Biesbosch staat hoog op het lijstje van de meest vervuilde plaatsen. Wie op de kaart kijkt, snapt ook wel waarom. Bij de Biesbosch komen twee grote rivieren samen. Bovendien kent het natuurgebied sinds een aantal jaren weer eb en vloed waardoor het plastic heen en weer klotst en nog meer kans krijgt om in de struiken te blijven hangen.

Boswachters van Staatsbosbeheer ruimen na hoog water met veel vrijwilligers het zwerfvuil op, maar de rivieren blijven steeds nieuw afval aanvoeren.

In maart gaan ruim tweehonderd getrainde vrijwillige tellers op pad. Dan zijn de struiken nog niet zo dicht dat het plastic onzichtbaar is. Jos Korthout heeft net als die andere vrijwilligers een vaste honderd meter langs de rivier waar hij dan telt. In het najaar telt hij daar nog eens.

In de Mosterdpot, de hoge kerktoren in de vesting Woudrichem, heeft Jos een grote tafel neergezet met een felle lamp erbij. Hij gooit de vuilniszak leeg op tafel en bekijkt samen met zijn vrouw wat ze allemaal gevonden hebben. Op tafel ligt de lijst die hij voor het onderzoek bij moet houden. Grote stukken plastic, piepschuim, doppen, flesjes, plastic hondenspeelgoed, microplastics... het wordt allemaal apart geteld.

In 2020 telden de vrijwilligers 350 stuks zwerfafval per honderd meter rivieroever. Ruim tachtig procent is plastic. De Biesbosch werd bij de tellingen van 2018 en 2019 een 'hotspot' genoemd met meer dan 1200 stuks zwerfafval per kilometer, hetzelfde gold voor de Maas in de buurt van Den Bosch.

Snoep-, chips- en snackverpakkingen liggen bijna overal. Net als plastic flesjes en doppen. Piepschuim, losse korreltjes of hele stukken drijven ook vaak rond. En verder heel veel plastic dat de onderzoekers 'ondefinieerbaar' noemen.

Wattenstaafjes scoren ook hoog. Nederlanders gooien ze niet in de vuilnisbak maar spoelen ze massaal door het toilet. Elke keer als na een heftige regenbui het riool overloopt in een sloot of rivier komen er ontelbare wattenstaafjes in het milieu terecht. De watjes zijn dan allang weg. Wat overblijft is het kleine plastic staafje dat in principe nog voor eeuwig rond kan dobberen. In de filters van sigaretten zit ook een klein stukje plastic.

Vast in de top tien staan de 'nurdles', kleine bolletjes plastic die als grondstof in de plasticindustrie dienen en weglekken bij plasticfabrieken en tijdens transport.

Duitse wetenschappers berekenden dat tussen 1950 en 2015 meer dan 1000 kilo per wereldburger is geproduceerd. Wie wel eens een volle kliko met plastic aan de straat heeft gezet, weet hoe veel plastic je nodig hebt om aan 1000 kilo te komen. De Plastic Soup Foundation stelt dat bijna de helft van de nieuwe plastic producten binnen een maand na de productie in afval is veranderd.

Joost Barendrecht uit Breda is namens het IVN projectleider bij de stichting Schone Rivieren. "Het is belangrijk dat we stoppen met plastic voor eenmalig gebruik. Weggooibakjes voor maaltijden, verpakkingen... het is allemaal van plastic en een groot deel komt in de natuur terecht."

Er worden wel stappen gezet:

• Na jaren aandringen krijgt Nederland in juli statiegeld op kleine plastic flesjes.
• In juli krijgt Nederland ook nieuwe regels voor plastic. Rietjes en plastic ballonstokjes worden dan verboden. Op andere plastic artikelen moet de industrie een waarschuwing afdrukken.
• In december 2022 komt er statiegeld op blikjes.

De gemeente Oss kocht een bootje waarmee vrijwilligers makkelijker oevers kunnen schoonmaken. Het bootje heet 'Skòn Skip'. Net als de vele vrijwilligers die helpen met schoonmaken, is het een teken van toegenomen bewustwording. Maar het is ook dweilen met de kraan open.

De Stichting Schone Rivieren wil de Maas en de Rijn in 2030 plasticvrij hebben. Langs de Afgedamde Maas plukt Jos moeiteloos steeds weer plastic uit het gras. "Soms is het gekkenwerk."