“Hier is het begonnen”, zegt Vreeker bij een ASML-monumentje op Strijp-T in Eindhoven. Op 1 april 1984 begon ASML in bouwketen tussen de gebouwen van Philips. Hier moest een machine voor het maken van chips ontwikkeld worden.

De werkruimtes van destijds waren niet zoals de ‘cleanrooms’ van nu waar je een speciaal pak aan moet zodat er niets bij de chipmachine komen, zelfs geen stofje. “Je trok een stofjas aan en je droeg een haarnetje. Dat was het dan. We hebben wel eens voetstappen op de machine gezien omdat iemand een lamp moest vervangen. Het ging niet zo nauwkeurig als tegenwoordig.”

ASML begon als een samenwerking tussen Philips en een ander Nederlands bedrijf: ASM International. “Die Philipsmensen waren in het begin niet heel erg enthousiast. Ze gingen werken bij een beginnend bedrijf waar niemand vijf cent voor gaf. Ik kwam van buiten. Wij gingen er enthousiast op in. Binnen de kortst mogelijke tijd zagen die Philipsmensen wel dat het interessant was. We gingen er met zijn allen voor.”

Volgens Vreeker kun je de start van ASML ergens wel vergelijken met de start van Apple en Google. “De jongens van Apple en Google begonnen op een zolderkamer, terwijl ASML een samenwerking van bedrijven was. Maar in zekere zin kun je het toch vergelijken: je hebt een idee en je begint iets kleins. Soms mislukt het en soms wordt het enorm groot. Dat zie je met Apple, Google en dat zie je ook met ASML.”

Die eerste chipmachine van destijds staat nu in een ontvangsthal van ASML in Veldhoven. Het was een klein apparaat vergeleken bij de machines van nu. Jos gaat erbij staan. “Het heeft het formaat van een flinke koelkast. Deze kostte destijds een miljoen gulden. Als je kijkt naar de huidige machine dan is dat een dubbeldekker formaat van meer dan driehonderd miljoen euro. Ook de prijs heeft dus een enorme ontwikkeling doorgemaakt.”

De eerste machine was geen succes. Die was onverkoopbaar. “Die werkte op oliedruk en olie in een schone ruimte waar je chips maakt, dat willen klanten niet.” Ondanks dat de klanten niet op dit apparaat zaten te wachten, zat er wel vernuft in. “Er zit hier wat technologie in die we nog steeds gebruiken vandaag de dag. Eindeloos doorontwikkeld.”

“We moesten onze plek in de industrie veroveren. We moesten een nieuwe technologie ontwikkelen en klanten overtuigen dat het echt wel werkte. Dat was niet zo eenvoudig."

De pioniers van ASML ontwikkelden een nieuwe machine die in 1986 op de markt kwam. "Langzaam begonnen ze ons serieus te nemen. Toen ASML begon waren er vijftien bedrijven die dit soort machines maakten. Onze grootste concurrenten waren Nikon en Canon. Daar wilden we bij aansluiten. Ons doel was nummer drie te worden."

Uiteindelijk liet ASML de concurrentie achter zich en werd het bedrijf de grootste.

"Mensen zien ASML nu als een groot succesvol bedrijf, maar we hebben ervoor moeten knokken om onze plaats in de industrie te krijgen. Ook met alle problemen van dien. We zijn diverse malen nagenoeg failliet geweest. Zeker in die eerste jaren.”

“Bij de directie van Philips begon men een beetje de moed te verliezen omdat het toch wel lang duurde voordat er winst gemaakt werd.” Oud-topman Jan Timmer van Philips wilde een aantal malen de stekker eruit trekken. “Anderen bij Philips hebben hem kunnen overtuigen dat niet te doen.”

Uiteindelijk ging ASML zelfstandig verder. “Philips ging zich op andere zaken concentreren en daar paste ASML niet in.”

Nog steeds werken er bij ASML acht mensen van het eerste uur, onder wie Jos. “Dat zegt iets over ASML. Het is een fantastisch avontuur al die jaren. Ik ben blij dat ik er deel van uit heb mogen maken. Het is toch wel bijzonder als de president van China en Amerika over ASML praten. Dat hadden we veertig jaar geleden ook niet hoeven denken.”