Schaapsherders onder druk door stijgende kosten: 'In de steek gelaten'
Stichting Schaapskooi in Schijndel heeft de gevolgen van stijgende kosten aan den lijve ondervonden. "In drie jaar tijd zijn we van honderdtwintig schapen naar zo'n dertig tot veertig schapen gegaan waarmee we heidelandschap begrazen. Het wordt steeds zwaarder en moeilijker", vertelt voorzitter Geert Steenbakkers.
Stichting Schaapskudde Groote Heide merkt ook dat het steeds moeilijker wordt om hun gebied van Soerendonck tot Valkenswaard bij te houden. "We begrazen met ongeveer driehonderd schapen in een kudde en met vierhonderd schapen in rasters, maar er waren jaren dat we duizend schapen op de hei hadden. Het is dweilen met de kraan open, want de hei is steeds meer aan het vergrassen", vertelt Paméla Freriks.
Het krimpen van de kudde komt met name door het blauwtongvirus dat vorig jaar voor veel schapensterfte zorgde. Dat heeft niet alleen emotionele impact, maar het heeft ook voor financiële gevolgen voor schaapsherders. Zo komen er dierenartskosten bij kijken, kosten voor extra arbeid en het afvoeren van kadavers, maar ook de kosten voor vaccinaties.
"De kosten voor vaccinaties tegen blauwtong en Q-koorts zijn dit jaar bijna verdubbeld. De kosten om een kudde van tweehonderd schapen te vaccineren lopen al gauw op tot vierduizend euro of meer", vertelt schaapsherder Riaan Strijdom, die vier kuddes op de Strabrechtse Heide heeft.
"Blauwtong wordt gezien als bedrijfsrisico waardoor de overheid geen financiële tegemoetkoming biedt. Maar ik heb buiten vaccineren geen invloed op het beperken van het risico op blauwtong", zegt Bart van Ekkendonk, schaapsherder met negen kuddes in de Loonse en Drunense Duinen en andere heidegebieden rondom Tilburg.
Oproep tot actie
Het Dinamo fonds, een organisatie die schaapskuddes met subsidies ondersteunt voor het behoud van biodiversiteit, roept overheden, provincies, gemeenten en terreinbeheerders deze week op om heideschaapskuddes financieel te ondersteunen. Door stijgende kosten, onder andere door het afschaffen van de graasdierpremie in 2023, ziet het fonds steeds meer kuddes in Nederland verdwijnen en daarmee ook delen van het heidelandschap.
Het fonds is daarnaast een petitie gestart die mensen kunnen tekenen om herder te steunen. “Door het ontbreken van compensatie voor de hoge inentingskosten en het uitsluiten van heidebegrazing in beleid, worden herders en kuddes onevenredig hard getroffen en hun belang genegeerd’’, zegt Henk Atze Dijkstra, directeur van het Dinamo Fonds. “Als we niets doen, blijven straks alleen schilderijen van Mauve of Van Gogh ons aan het heidelandschap herinneren.”
Naast stijgende kosten door tegenslagen. zoals blauwtong zijn schaapsherders ook afhankelijk van de contracten die zij krijgen om op heidelandschappen te begrazen. Staatsbosbeheer, Brabant Landschap, Natuurmonumenten, Bosgroep, gemeentes, waterschappen en andere opdrachtgevers krijgen gelden van de provincie om natuur te onderhouden. Deze gelden worden soms maar voor een paar jaar beschikbaar gesteld.
Schaapskudde Groote Heide heeft met een zesjarig contract met Staatsbosbeheer meer zekerheid om hun gebied te begrazen, maar schaapskuddes kunnen ook contracten voor één, twee of drie jaar krijgen. "Heidegebieden en cultuurlandschap hebben in de lengte van jaren schaapskuddes nodig voor het voortbestaan. Als dat erkent wordt en er langere contracten geboden worden, hebben herders zekerheid en kunnen zij lange termijnplannen maken", denkt schaapsherder Bart.
Riaan en Bart hebben met ruim tweeduizend schapen verdeeld over meerdere kuddes wat meer speling als heidelandschappen wegvallen. Bij Stichting Schaapskooi in Schijndel viel door de hoge kosten maar liefst de helft van hun gebied weg.
"Per 1 januari zijn we vijftien hectare grond kwijtgeraakt en hebben we nog tien hectare over, omdat we het geld voor de grond niet meer konden ophoesten", vertelt de voorzitter.
Naast stijgende kosten staan schaapsherders ook voor grote uitdagingen, onder andere de opkomst van de wolf. De provincie ondersteunt daarin met subsidies en plannen, maar niet voor iedereen.
"Ik wil me voorbereiden en niet wachten tot het te laat is, maar daar heb ik een provincie voor nodig. Ik val niet binnen een aangesteld wolvenleefgebied dus ik krijg geen subsidie", zegt Bart. De schaapsherder voelt zich in de steek gelaten door de overheid, die na het afschaffen van de graasdierpremie in 2023 niet met een alternatieve subsidie kwam.
"Wij horen van alle kanten dat we belangrijk zijn, zeker in relatie met de stikstofproblematiek. Door de schapen op de hei te laten grazen, worden de negatieve effecten van het neerdalen van stikstof verminderd. Daarnaast zijn schaapskuddes erkend als immaterieel erfgoed", somt de herder op.
"Zorg dat de sector structureel gezond is."
"Als ons werk belangrijk wordt gevonden, maak ons dan belangrijk. Zorg dat de sector structureel gezond is, tegenslagen financieel op kan vangen en herders een fatsoenlijke boterham kunnen verdienen", zegt Bart.
De herders hopen dat de overheid, de provincie en gemeenten willen bijdragen aan vaccinatiekosten, zoals dat ook in andere EU-landen gebeurt. Daarnaast hopen ze dat langere contracten met opdrachtgevers en structurele steun als erkenning van het werk toekomstperspectief bieden.
