'Oosterhout, hart van West-Brabant. Op de grens van zand en klei'. Zo luidt de eerste zin uit het volkslied van de stad. De leemgrond onder Oosterhout blijkt de perfecte mix om aardewerk mee te maken. Vanaf de late middeleeuwen maken de Oosterhouters er daarom een potje van.

Zoveel zelfs, dat de stad uitgroeit tot hét pottenbakkerscentrum van Nederland. Aan het eind van de zeventiende eeuw telt Oosterhout dertig pottenbakkerijen. Op een gegeven moment staat zelfs één op de acht pottenbakkerijen in Nederland in de West-Brabantse stad.

Miljoenen potten worden jaarlijks vanuit Oosterhout geëxporteerd en komen onder andere op Indonesië en de eilandengroep Spitsbergen terecht. Maar ook dichter bij huis worden ze gevonden. Geen Delfts blauw, maar Oosterhouts bloempotrood belandt op het 'Melkmeisje' van Johannes Vermeer.

"Het heeft er alle schijn naar dat dit Oosterhouts is", zegt Leonie van Heemskerk van theater De Schelleboom, de enige overgebleven pottenbakkerij in Oosterhout. "De dubbele randjes en oortjes van de kookpot en de roodbruine kleur is tekenend voor het aardewerk van Oosterhout", vervolgt ze, terwijl ze het aanwijst op een replica van het schilderij. Over de kan is dit iets lastiger te zeggen. "Maar we denken dat het een setje is geweest."

De gebruiksvoorwerpen op de schilderijen van Johannes Vermeer zijn de afgelopen twee jaar onderzocht door conservator Alexandra van Dongen van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Zo nam ze ook het aardewerk van de keukenmeid uit Delft op Vermeers wereldberoemde schilderij uit 1658 onder de loep. Het museum heeft een soortgelijk potje in het depot.

Scherven brachten Van Dongen geluk in haar onderzoek. "Hier onder onze voeten zijn scherven gevonden van aardewerk, dat precies hetzelfde model heeft als op het 'Melkmeisje'", vertelt de conservator op het Schervenerf van De Schelleboom, waarop de reis van het Oosterhoutse aardewerk van grond tot schilderij centraal staat. "Die kunnen nergens anders zijn gemaakt."

Inderdaad blijkt het op het 'Melkmeisje' om Oosterhouts aardewerk te gaan. Dat toonde Van Dongens onderzoek en een met kunstmatige intelligentie gemaakte 3D-visualisatie aan. "Zo’n onooglijk kookpotje heeft een ongelooflijk mooie geschiedenis en belandt zelfs op een schilderij van Johannes Vermeer", zegt Van Dongen.

Leuk, zo’n 3D-visualisatie, maar het is veel leuker om zélf je handen in de klei te steken. Daarom maak ik met ruim drie kilo klei een replica van het wereldberoemde melkkannetje. "Die bloempotrode kleur, die de replica straks ook krijgt, is typisch voor Oosterhouts aardewerk", weet pottenbakker Ria Renders van SRI Keramiek uit Dorst. Ze is één van de weinige pottenbakkers in de gemeente Oosterhout en zorgt ervoor dat mijn maakproces in kannen en kruiken verloopt.

Ook de handen van de pottenbakkers verdienen, net als de schilder van het 'Melkmeisje', de titel 'meester'. Althans, dat vinden ze bij De Schelleboom in Oosterhout. In een permanente wandeling over hun Schervenerf en in een tijdelijke expositie in het theater, die tot halverwege september te zien is, worden bezoekers daarom meegenomen langs de rijke geschiedenis van het Oosterhoutse aardewerk en de kunst van Johannes Vermeer.

Of de interactieve Vermeer Experience in Oosterhout deze zomer de bezoekersaantallen van het Rijksmuseum, dat jaarlijks ruim 2,5 miljoen mensen naar het ‘Melkmeisje’ trekt, gaat evenaren? Ze hopen erop bij de voormalige pottenbakkerij. "Bussen vol toeristen, kom naar Oosterhout om dit te bekijken. We blijven dit verhaal vertellen, totdat iedereen het weet."