Bij de onderzoeksredactie van Omroep Brabant kwamen tips binnen over mogelijke misstanden in de aanloop naar de opening van de noodopvang aan de Dodenauweg in Kaatsheuvel, in februari 2024. Daarom diende Omroep Brabant in maart 2024 een Woo-verzoek in bij de gemeente Loon op Zand. Uit de ongeveer zesduizend pagina’s die nu een jaar later openbaar zijn geworden, komen geen misstanden naar voren. Wel geven ze een inkijkje in hoe het achter de schermen gaat.

Zo valt het op dat de procedures voor de komst van een noodopvang allemaal snel zijn doorlopen. Bijvoorbeeld als het gaat om de benodigde vergunningen, maar ook het praktisch regelen van de opvang.

Bestuurskundige Martijn van der Steen liet zijn licht schijnen over de meest opvallende conclusies uit het Woo-verzoek. “Het gaat om een uitzonderlijke situatie die om uitzonderlijke maatregelen vraagt. Maar het is belangrijk om uit te leggen dat er geen voorrang wordt gegeven aan de noodopvang op andere aanvragen voor vergunningen waar inwoners op wachten. Omdat het om nood gaat, gelden er andere procedures.”

Als er in een gemeente een noodopvang voor asielzoekers of vluchtelingen komt, moeten gemeenten het gesprek aan met omwonenden, vindt Van der Steen. “Ze moeten goed uitleggen dat de vergunning voor een noodopvang anders wordt behandeld dan wanneer iemand z’n huis wil verbouwen.”

In aanloop naar de opening van de opvang in Kaatsheuvel organiseerde de gemeente verschillende bijeenkomsten met omwonenden. Ook communiceerde de gemeente daarover op sociale media. Opvallend was de actieve rol van toenmalig burgemeester Hanne van Aart op sociale media, ze reageerde in het begin veelvuldig op mensen die kritisch waren op de opvang en die het absoluut niet zagen zitten.

Het in gesprek gaan met mensen, ziet Van der Steen als een positieve ontwikkeling. “Het is belangrijk om ook slecht nieuws te kunnen brengen. Dat je de boosheid van mensen aanhoort en ze laat vertellen dat ze bang en boos zijn. Je moet luisteren en begrijpen wat hun zorgen zijn en ook begrijpen dat het moeilijk voor ze is. Maar dat je het aanhoort, betekent niet dat je mensen hun zin geeft en dat die opvang er dan maar niet komt.”

De communicatie door gemeenten gaat niet overal goed en dat leidt regelmatig tot kritiek. Zo speelden rondom een noodopvang in de gemeente Maashorst rechtszaken. Daar vonden inwoners dat de gemeente te weinig omwonenden had betrokken. Uit onderzoek van deze omroep bleek later dat het gemeentebestuur van Maashorst adviezen van eigen ambtenaren bewust had genegeerd. In die adviezen werd aangeraden om juist zo veel inwoners als mogelijk te betrekken.

Volgens Van der Steen zijn gemeenten vaak wel bereid om een tijdelijke noodopvang te regelen, maar willen ze liever geen opvanglocatie voor langere tijd. Dan is er geen sprake meer van nood, maar gaat het om een besluit voor de lange termijn. Daarvoor gelden andere regels.

Bij opvanglocaties voor langere tijd is er vaak meer en fellere kritiek. Dat werd in maart dit jaar nog duidelijk in Berlicum. Actievoerders gooiden met eieren, fakkels en zwaar vuurwerk omdat ze tegen de komst van een azc waren. Ook werden varkenspoten aan een hek opgehangen.

Volgens Van der Steen zou het helpen als er meer duidelijkheid komt vanuit de landelijke overheid over wat ze verwachten van gemeenten. En dat ze gemeenten waar nodig dwingt om asielzoekers en vluchtelingen op te vangen.

“Zoals bijvoorbeeld via de Spreidingswet. Of een opvolger op die wet, die na de verkiezingen in oktober kan worden vastgesteld door een volgend kabinet en nieuwe Tweede Kamer.” Volgens Van der Steen wordt de last op die manier eerlijker verdeeld over gemeenten, kunnen gemeenten de opvang beter organiseren én beter met hun inwoners bespreken.