Ieder weekend is er ook een nieuwe aflevering van de Stuifmail-podcast. Beluister de podcast hier:

Welke libel in mijn tuin?

Bij Carel Brands zat op 12 augustus een libel in de tuin. Hij vraagt zich af welke libel. Op de foto van Carel zie je een van de echte libellen, de naam is paardenbijter. Echte libellen behoren samen met de juffers tot de familie van de libellen. Deze indeling is gemaakt omdat er toch duidelijk verschillen zijn tussen beide groepen. Echte libellen zijn robuuster en groter. De grootte van de vleugels is ook verschillend, vandaar dat ze soms ook wel ongelijkvleugeligen genoemd worden. Bij de juffers zijn de vier vleugels gelijkvormig, dus worden zij ook wel gelijkvleugeligen genoemd. Daarnaast staan de vleugels bij echte libellen in rusthouding in een gespreide stand, terwijl de vleugels bij juffers in rusthouding dichtgeklapt zijn op hun rug. Juffers hebben hun ogen - met ruimte ertussen - aan de zijkanten van de kop, terwijl de ogen van echte libellen elkaar raken en de kop bijna volledig bedekken. De naam paardenbijter is ontstaan omdat mensen dachten dat dit insect onder meer paarden beet, maar dat is niet waar. Wellicht komt het omdat deze libel vaak te zien is bij paarden - en andere dieren - omdat de paardenbijter jaagt op insecten die zich heel dicht bij hun lichamen ophouden. Het lijkt er dan net of de paardenbijter het paard bijt.

Welk dier heeft allemaal aarde langs de plantenstengel gelegd?

Margot Reijnders zag op 12 augustus in haar tuin allemaal aarde langs een stengel van een plant. Zij vraagt zich af wie de dader was. In eerste instantie dacht ik fijne regenwormenpoep te zien. Maar daar ben ik op teruggekomen, omdat ik nog eens nadacht over die regenwormenpoep en die heb ik nooit zo fijn gezien. Meestal zijn dat toch minuscule pakketjes.

Mijn conclusie is dus dat het toch het werk van mieren is. Ook Margot had deze gedachte. De meeste mieren graven hun nest onder de grond. De locatie maakt hen vaak niet zo uit. Je ziet dan uitgegraven aarde rond de ingangen, maar ook hoopjes zand daarbuiten. Planten kunnen daar weer doorheen groeien en dan nemen ze soms zand mee. De ondergrondse nesten zijn per mierensoort verschillend. Sommige kolonies zijn klein.

Wat zijn dat voor vergroeiingen bij een eikel in de eik?

Cathy Emmen zag tijdens haar avondwandeling in juli vreemde vergroeiingen bij een eik. Op de foto hierboven zie je in het napje, waar ook een eikel zit, een soort vreemde vergroeiing. De naam is knoppergal. De veroorzaker van dit vreemde uitsteeksel is een knoppergalwesp. Knoppergalwespen zijn vliesvleugelige insecten uit de familie van de echte galwespen. Vrouwtjes van deze knoppergalwespen leggen met hun legboor eitjes in de knoppen van een eikenboom. De boom ontwikkelt daar een eikel met napje en daar tussenin groeit dan een kleverig en groen uitsteeksel, de knoppergal. Soms zorgt zo’n knoppergal ervoor dat de eikel nauwelijks zichtbaar is. Later wordt die groene kleverige knoppergal bruin van kleur.

Knoppergalwespen kennen net zoals alle andere galwespen twee generaties. Een seksuele generatie, die in de lente mannelijke en vrouwelijke dieren doet ontstaan, en een aseksuele generatie die enkel vrouwelijke nakomelingen kent en die zich dus ongeslachtelijk voortplanten.

Uit de knoppergallen komen dus enkel vrouwtjes en die maken ongeslachtelijk onopvallende gallen met eitjes in de mannelijke katjes van de Turkse eik of moseik. Later komen daar dus de mannetjes en vrouwtjes van de knoppergalwespen uit. Meer info over deze knoppergalwesp, zie deze link. De naam knopper komt waarschijnlijk van het Duitse woord knoppe. Een knoppe is een soort vilten pet of helm, die in de zeventiende eeuw veel gedragen werd en een vorm had waar de knoppergal veel op lijkt.

Is dit de dolkwesp?

Marco van Elderen kwam in juli in Frankrijk een wesp tegen. Bij het nakijken in boeken kwam hij er achter dat het om een dolkwesp gaat. Hij stuurde mij een foto. Op die foto staat inderdaad een reuzendolkwesp (officiële naam), ook wel mammoetwesp genoemd. Reuzendolkwespen behoren net zoals limonadewespen tot de vliesvleugelige insecten, en dan tot de familie van de dolkwespen. Deze laatste naam klinkt heel heftig, maar dit soort wespen is ongevaarlijk voor mensen. Het zijn namelijk parasitaire wespen. Ze zijn heel herkenbaar aan de vier gele vlekken op het achterlijf, zie de foto hieronder.

Met zo’n vijf centimeter is de reuzendolkwesp de grootste wesp van Europa. Reuzendolkwespen kwamen oorspronkelijk voor in het zuiden van Europa. In juli 2022 werd deze soort voor het eerst ook waargenomen in België, zie deze link. Inmiddels is de reuzendolkwesp ook gezien in Nederland. Die eerste waarneming was in 2020 bij Kortenhoef, maar verder staat deze wespensoort in ons land bekend als zeldzame exoot. De reuzendolkwesp is heel herkenbaar aan het grote lijf, de gele kop en het volledig zwarte achterlichaam met vier gele vlekken.

Boort deze hommel gaten in een narcis?

Arina van der Heijden zag op 2 maart op het terras bij de Guldenberg in Helvoirt een hommel gaten boren in een narcis. Haar vraag is: doen hommels dit vaker? Ja, hommels maken weleens gaten in bloemen. Dit zie je op de foto van Arina hierboven. Dit doen ze omdat ze anders niet bij de nectar kunnen. Zomaar boren in een narcis doen ze niet.

Dat doet wel een op een hommel lijkend insect, namelijk de grote narcisvlieg. Dit is een zweefvliegensoort. Grote narcisvliegen zien er hommelachtig behaard uit en kennen veel kleurvariaties. Heel opvallend zijn hun zwarte en krachtige poten en het driehoekig uitsteeksel onder aan de top. Doordat ze zo sterk op hommels lijken, durven vogels de grote narcisvliegen niet aan te vallen. Een mooie vorm van mimicry, dus. Na de paring leggen de vrouwtjes steeds een tot drie eitjes op de hals van een bloembol, vooral op die van narcissen. Maar dit gebeurt ook op de halzen van de bollen van tulpen, lelies, irissen, hyacinten en sneeuwklokjes. In totaal kunnen ze wel tegen de honderd eitjes leggen. Als de larven uit hun eitjes kruipen, boren ze eerst in de oppervlakteweefsels van de bloembollen. Hierin maken ze uitgebreide tunnels. Daarna, als de larven weer groter zijn geworden, boren ze naar het centrum van de bloembol. Gelukkig voor de bloembollen groeit er in het algemeen maar een larve uit tot een volwassen grote narcisvlieg.

Paring grote narcisvlieg- Eduard van Amstel
Publicatie: 23 mei 2022

In bovenstaand filmpje is de paring van grote narcisvliegen te zien. Na afloop moet het mannetje even uitpuffen. Deze vlieg lijkt op een kleine hommel (hommelnabootser), dat voorkomt dat de vogels hem opeten. Deze dertien millimeter grote zweefvlieg is zwart en sterk behaard en kent veel kleurvariaties. De grote narcisvlieg behoort tot de familie van de zweefvliegen. De zweefvlieg legt de eitjes aan het eind van de lente aan de basis van de plant. Na ongeveer tien dagen komen de eitjes uit en vreten de millimeter grote larven zich een weg in de bol. De larven vreten de bol leeg en komen pas het volgende voorjaar tevoorschijn.