Slavernijverleden Den Bosch onderzocht, bestuurders profiteerden
Heel uitzonderlijk is het helaas niet voor die tijd, Den Bosch was een handelsstad en handel in onder meer koffie, cacao, suiker en tabak gebeurde in die tijd uitsluitend door gebruik te maken van slavernij. Ook in andere handelssteden gebeurde dat, echt schone handen had daar niemand.
In de onderzochte periode tussen 1629 en 1880 waren er in Den Bosch 524 stadsbestuurders. De namen van 14 van hen doken op in archieven en oude kranten vanwege handel en werk in de koloniën. De stad of het bestuur investeerde niet rechtstreeks in de VOC (de Oost) of WIC (de West) en hadden geen officiële rol in de handel in tot slaaf gemaakte mensen. Maar sommige bestuurders verdienden wel degelijk geld aan die handel. Je mocht toen als privépersoon best profiteren van je baan als bestuurder, en je kinderen trouwens ook.
Klein Ruwenberg in Sint Michielsgestel
Zo bezat Arnoldus Hendrik des Tombe (1730-1804) een suikerplantage in Suriname en noemde die Des Tombesburg. Hij trouwde met de 15-jarige Wendelina Borgesius en keerde terug naar Nederland. Daar nam hij in 1762 zijn intrek in het buitenhuis Klein Ruwenberg in Sint Michielsgestel, tegenwoordig nog steeds een bekend hotel en congrescentrum. Zijn plantage had in de jaren 1770 een omvang van 1800 akkers en 188 tot slaaf gemaakten. Die zette hij te koop voor 195.000 gulden.
Arnoldus had als militair geen directe binding met het stadsbestuur, maar zijn zoon en erfgenaam François Jean Jacob des Tombe, werd later ontvanger van de directe belastingen en adjunct-houtvester. Dat was een functie waarin hij toezicht hield op het bosbeheer in de regio.
Opstand in Berbice door rebellenleider Coffey
Ook de kolonie Berbice, gelegen in het huidige Guyana in Zuid-Amerika, had banden met Den Bosch. Hier was een grote opstand in 1763. Die volgde op een epidemie, waar veel tot slaaf gemaakten aan overleden. Hierdoor werden de omstandigheden voor de overlevende tot slaaf gemaakten nog harder. Ze moesten hetzelfde zware werk verrichten met minder man en met nog minder voedsel, want ze hadden door de lange werkdagen geen tijd om hun eigen voedsel te verbouwen.
Dat leidde tot een opstand en rebellenleider Coffey trok van plantage naar plantage om medestanders te ronselen. De planters konden niets uitrichten tegen de groeiende groep en riepen de hulp in van Nederland. In Den Bosch werd gehoor gegeven aan de oproep om het Staatse leger die kant op te sturen.
Min of meer Bossche vrijwilligers sloegen opstand neer
Een van de belangrijkste pleitbezorgers van de actie was Lodewijk Ernst van Brunswijk-Wolfenbüttel (1718-1788), de militaire gouverneur van ’s-Hertogenbosch, ook wel bekend als de ‘dikke hertog’. Zijn goede vriend Robert Douglas zou de opstand neerslaan en de orde handhaven. Al snel werd er een huurlingenleger gevormd in Den Bosch van 600 (min of meer) vrijwilligers uit de hele republiek.
Er waren gelukszoekers onder de Bosschenaren, maar ook deserteurs en criminelen die zo hun straf konden ontlopen. Zij moesten de orde handhaven in Berbice. Hoewel er meer onderzoek nodig is, lijkt het volgens de onderzoekers meer dan waarschijnlijk dat het Bossche stadsbestuur, net als in andere garnizoenssteden, gelden ontving van koloniale instanties om soldaten binnen de stad te mogen rekruteren voor de koloniën. In Berbice werden na de opstand 120 tot slaaf gemaakte mannen en vier vrouwen geëxecuteerd.
Nederlandse excuses
In 2023 maakte premier Rutte excuses voor het slavernijverleden van Nederland. De stad Den Bosch besloot daarna, net als een aantal andere steden, om het verleden te laten onderzoeken. Dat heeft nu geresulteerd in het boek 'Vergeten Verhalen'. Dat is vrijdag aangeboden aan burgemeester Jack Mikkers van Den Bosch. Het verleden is onderzocht door Dries Lyna, Kim Lempereur en Joris Martens van de Radboud Universiteit.
Reactie van college van B en W van Den Bosch op het onderzoek
"We willen samen leren van ons verleden, in eerlijkheid en respect, zodat we bouwen aan een verbonden toekomst. We willen elkaar blijven ontmoeten, in waarheid en vertrouwen. Dit onderzoek vormt zo een belangrijke eerste stap in een vollediger beeld van onze gezamenlijke geschiedenis.
De Koning en ook de minister-president onderbouwden onze nationale excuses helder: in het toenmalige Nederland was lange tijd een overduidelijke afwezigheid aan handelen tegen deze misdaad tegen de menselijkheid. Men handelde volgens de wet, maar moreel volstrekt onjuist. In lijn met die doorleefde en namens ons allen uitgesproken nationale excuses vraagt dat van ons, als stadsbestuur van ’s-Hertogenbosch, een passend vervolg.”
Lijst van 14 Bossche bestuurders met directe betrokkenheid bij de slavernij
Op basis van de huidige stand van het historisch onderzoek zijn de volgende veertien Bossche bestuurders met zekerheid aan te wijzen als (mede-)eigenaar van een plantage, zij investeerden in financiële producten met betrekking tot plantages of ze waren persoonlijk eigenaar van een of meerdere slaaf gemaakten. Zij oefenden allemaal minstens één keer het ambt uit van schepen, met uitzondering van Robert Douglas (militair gouverneur) en Antoni Martini (pensionaris).
Johan Philip van Eys 1704-1777 Jan Bowier 1715-1785 Robert Douglas 1727-1807 Antoni Martini 1728-1800 Johan Abraham van der Voort 1732-1798 Hermanus Gerbade 1736-1798 Daniël Baert Verspijck 1740-1807 Rudolph Florentius van der Niepoort 1743-1806 Laurens de Sille 1743-1811 Anthonij van Hanswijk 1745-1834 Maarten Bowier 1750-1830 Arnout van Teylingen 1751-1802 Hugo Bowier 1758-1834 Leopold B.C.L. van Sasse van Ysselt 1819-1906