GGD-medewerkers waren al oververmoeid voor de eerste coronapatiënt er was
Het is vrijdag 28 februari, half negen ’s ochtends. Specialisten infectieziekten van GGD Hart voor Brabant zijn bijeen voor crisisoverleg. Twaalf uur eerder is de eerste Nederlandse coronabesmetting bekendgemaakt: een 56-jarige man uit Loon op Zand. De GGD’ers dreigen onder de werkdruk te bezwijken: ‘het team redt het niet meer!’ en ‘het overzicht is kwijt’, staat in gespreksverslagen van die dag. Het beeld ontstaat dat de GGD vanaf de eerste coronapatiënt wordt meegesleurd door een golf.
Corona onderschat? Ja, stelt crisiscoördinator Thérèse Claassen van GGD’s Hart voor Brabant en West-Brabant. Maar onvoorbereid? Dat niet. Dit blijkt ook uit documenten die Omroep Brabant via een beroep op de Wet openbaarheid bestuur heeft opgevraagd. Een terugblik op februari, de maand dat corona in Nederland voet aan de grond kreeg.
“Zoals het nu is, houden we het niet zo heel lang vol.”
Als de GGD een brandweeralarm heeft, dan loeit deze op 27 januari bij de teams infectieziektebestrijding. Vanaf die dag staat het coronavirus als A-ziekte te boek. Aan deze tak de taak om tests af te nemen, bij een besmetting de bron op te sporen en contactonderzoek te doen.
Vrijwel direct dienen capaciteitsproblemen zich aan bij infectieziekteteams van GGD Hart voor Brabant en Brabant-Zuidoost. Elke unit bestaat uit tien tot vijftien artsen en verpleegkundigen, onder wie stagiairs. Maar door ziekte en zwangerschapsverloven is de bezetting van dit team bij GGD Hart voor Brabant krapper. Te krap: “Zoals het nu is, houden we het niet zo heel lang vol”, is de boodschap op 3 februari.
GGD Brabant-Zuidoost wordt als eerste geconfronteerd met een groep mogelijke coronapatiënten. Zo’n twintig Nederlanders uit het Chinese Wuhan worden via Eindhoven Airport gerepatrieerd. GGD Brabant-Zuidoost vangt hen op en blijft de mensen monitoren. Geen van hen blijkt besmet. Het team infectieziektebestrijding draait dubbele diensten en andere GGD’s wordt gevraagd te helpen bij reguliere taken.
Het onbekende COVID-19 lijkt dan nog ver weg, maar komt stilletjes dichterbij. Via China komt het in Italië terecht. Ook in andere Europese landen duikt hier en daar een patiënt op. Het lijkt een kwestie van tijd totdat het coronavirus ook in Nederland opduikt. Maar op welke schaal, dat blijft gissen.
“Waarom schalen jullie op terwijl er feitelijk niks aan de hand is?”
Aan de hand van scenario’s probeert GGD Hart voor Brabant in te schatten welke impact corona zal hebben. De meest optimistische voorspelling gaat uit van enkele positieve gevallen en ziekenhuisopnames, zonder complicaties. In het slechtste geval zijn er tientallen bevestigde patiënten, verschillende ziekenhuisopnames en één overlijden.
De GGD’s gebruiken deze ramingen om zich voor te bereiden. Omdat de verwachte werkdruk bij één coronapatiënt meteen al omhoog schiet, treedt het GGD Rampenopvang Plan in werking. Ze halen draaiboeken uit de kast, schrijven nieuwe protocollen en nieuwsbrieven. Medewerkers buigen zich over 24/7-beschikbaarheidsroosters. Het is dan al noodzakelijk om te kiezen welke taken de hoogste prioriteit hebben.
De opschalingen door Hart voor Brabant en West-Brabant wekken verbazing bij een andere GGD: “Waarom schalen jullie in deze situatie - waarbij er feitelijk nog niets aan de hand is - al op?” Waarom kiezen jullie voor een eigen scenario, terwijl de regie vooral bij het Rijk ligt, vraagt de schrijver zich af in een mail die op 11 februari aan GGD West-Brabant is gestuurd. In de kopie die Omroep Brabant kreeg, is de naam van de afzender zwartgelakt.
“Het zou fijn zijn als we weten hoe lang we dit volhouden, maar dat is niet mogelijk.”
Het ministerie van Volksgezondheid is op dat moment nog niet van plan in crisisstand te schieten, staat in een mailwisseling tussen GGD-directeuren van een paar dagen eerder. Pas als er patiënten zijn, volgen nieuwe spoedoverleggen.
De Brabantse GGD’s trekken zich daar niet veel van aan. Hart voor Brabant werft intern 22 en West-Brabant 17 medewerkers, die leren coronatests af te nemen. Een speciaal corona-callcenter is in de maak. Medewerkers zoeken driftig naar beschermingsmiddelen en kopen die onder meer zelf in bouwmarkten.
Met de opschaling neemt de vermoeidheid toe. “Eén vrije zaterdag of zondag is te kort om te herstellen. Het zou fijn zijn als we weten hoe lang we dit volhouden, maar dat is niet mogelijk”, staat in een gespreksverslag. GGD West-Brabant besluit reguliere taken uit te stellen, omdat de werkdruk oploopt. Op 26 februari, één dag voor de eerste bevestigde coronapatiënt, meldt het crisisteam van GGD’s Hart voor Brabant en West-Brabant: “Als er een casus komt, is de kans op overbelasting reëel.”
“Wat te doen met mensen die vanochtend niet en nu wél onder de casusdefinitie vallen?”
Die voorspelling komt uit. Op 27 februari is het zover: de eerste coronabesmetting in Brabant is een feit. Om 22.46 uur stuurt GGD Nederland-directeur Sjaak de Gouw nog snel een optimistisch bericht: “We zijn klaar voor de eerste duizend patiënten.”
Het contrast met hoe GGD’ers de praktijk ervaren is groot. Het team infectieziektebestrijding van GGD Hart voor Brabant redt het op 28 februari niet. Negen medewerkers van GGD West-Brabant schieten de collega’s te hulp. Zowel bron- en contactonderzoek als het aan huis testen van potentiële coronagevallen kost veel tijd. Het callcenter is nét operationeel en ontvangt alleen al die dag 750 belletjes. Ook huisartsen trekken aan de bel. Net als Eindhoven Airport en de Kamer van Koophandel, waar de coronapatiënt daags ervoor is geweest, willen ook scholen en sportclubs in Loon op Zand meer weten over besmettingsgevaar.
Wat voorlichting verwarrend en lastig maakt, is dat de casusdefinitie van wie ‘coronaverdacht’ is talloze keren verandert. Soms om de dag. Zo voegt het RIVM heel Noord-Italië op 28 februari toe als risicogebied. ‘Wat te doen met mensen die vanochtend niet en nu wél onder de casusdefinitie vallen?’ is de vraag die wordt opgeworpen.
Crisisteams bespreken de actuele situatie om de paar uur. Hectisch en zorgelijk is de toon die men in gespreksverslagen aanslaat. Niemand die dan weet dat de coronastorm feitelijk nog moet losbarsten.
LEES OOK: