Oss onteigende 70 huizen van Joden en veel daarvan zijn nooit teruggegeven
Historicus Paul Spanjaard uit Oss heeft dit vastgesteld in een onderzoek dat hij op verzoek van de gemeente en joodse organisaties heeft uitgevoerd. Hij heeft hiervoor woningen in de huidige gemeente Oss onder de loep genomen.
Oss is voor zover bekend de eerste gemeente in Brabant die klaar is met een onderzoek naar het vastgoed en de inboedels van haar joodse burgers tijdens en direct na de oorlog. In het Land van Cuijk en Eindhoven loopt nog zo'n onderzoek.
'Niet wegkijken'
Burgemeester Wobine Buijs-Glaudemans reageert beschaamd op de uitkomsten van Spanjaards inventarisatie. “Ik word weer getroffen door hoe de overheid stipt en nauwgezet heeft meegewerkt aan de onteigening van het vastgoed en de inboedels van haar joodse burgers. De grootste les is dat het kon gebeuren en weer kan gebeuren. Je hoort niet weg te kijken bij de ontrechting van je medemens”, aldus de burgemeester.
Uit het archiefonderzoek blijkt dat er in Oss zeventig huizen van joodse inwoners door de bezetter zijn onteigend en verhandeld, waarbij ook de inboedels afgepakt en weggevoerd zijn. Een van die huizen, aan de Burg. van den Elzenlaan, werd in die tijd gebruikt als burgemeesterswoning.
Ver onder de prijs aangekocht
Het pand was eigendom van een ondergedoken joodse burger Simon den Hartog en in 1943 ver onder de prijs aangekocht. Den Hartog was in die tijd directeur van een fabriek in Oss. De woning stond ook bekend onder de naam huize RONO en telde meerdere joodse bewoners.
De provincie deed ook eigen onderzoek dat de bevindingen van Spanjaard bevestigt. Het provinciebestuur laat in een verklaring weten dat het de gang van zaken in die periode 'ten zeerste betreurt'. "Op grond van de toen geldende regels moest de provincie in 1946 toestemming geven aan het voornemen van de gemeente om huize RONO terug te geven zonder aankoopvergoeding in oorlogstijd en verdere gemaakte kosten terug te geven. Om een nu onbegrijpelijke en pijnlijk formele afhandeling is die toestemming geweigerd. Het doet ons pijn dit te moeten vaststellen", schrijft het provinciebestuur. In 1956 is dit rechtgezet.
Ook huurhuizen geplunderd
Vijftig woningen die door joodse inwoners werden gehuurd zijn eveneens ‘geplunderd’. Volgens Spanjaard hebben de gemeente, de politie en de technische dienst van de gemeente in opdracht van de bezetter meegewerkt aan registratie en ontruiming.
Veel 'joodse woningen' zijn tijdens de bezetting voor een bedrag ver onder de werkelijke waarde verkocht aan veelal andere inwoners van Oss. Ongeveer 70 van de 364 joodse inwoners van Oss hebben de oorlog overleefd. Vermoedelijk had een tiental van hen de voormalige eigen woning kunnen terugclaimen, maar dat is vaak niet gebeurd. De meeste huizen zijn volgens Spanjaard na de oorlog ongestoord in het bezit van de nieuwe eigenaren gebleven.
“Deze vorm van oorlogswinst, behaald ten koste van de ondergang van de joodse gemeenschap, is een van de schrijnende zaken die uit dit onderzoek naar voren komen”, stelt Spanjaard. Zijn rapport werd vrijdagmiddag door burgemeester Buijs overhandigd aan een vertegenwoordiger van de Joodse Gemeente in Oss. Ook MSD was hierbij aanwezig. Het toenmalige Organon heeft na de oorlog drie huizen teruggegeven aan de oorspronkelijke eigenaren, inclusief een financiële vergoeding.