Straatnaam mag blijven: onderzoekers betwisten dat burgemeester fout was
Het nieuwe en alweer derde onderzoek naar de burgemeester is een reactie op onthullingen die eerder werden gedaan door de lokale historici Nijst en Van Straten. Zij concludeerden onder meer dat Van der Lely in de Tweede Wereldoorlog een actieve rol heeft gespeeld bij het oppakken en beroven van Joodse inwoners in zijn gemeente Woudrichem.
Het nieuwe rapport telt ruim veertig pagina's. Het onderzoek moet antwoorden geven op de eerdere vernietigende conclusies en vragen van Nijst en Van Straten. Onder leiding van streekarchivaris Van Engen wordt in het rapport minutieus de handel en wandel van de oorlogsburgemeester in kaart gebracht.
“Over dit rapport is het laatste woord nog niet gezegd.”
“Over dit rapport is het laatste woord nog niet gezegd”, reageert historicus Bert van Straten na het lezen van het rapport. “En dan heb ik het over de kwaliteit waarmee ze zijn gekomen. Het lijkt te zijn geschreven uit een soort tunnelvisie.”
Van Straten is onder meer kritisch over de rode de draad in het rapport. Die rode draad is dat de rol van de oorlogsburgemeester bij omstreden optredens keer op keer wordt gebagatelliseerd. “Zo hebben wij ook uitgezocht dat de burgemeester in november 1942 de politie opdracht heeft gegeven om eventuele vluchtpogingen van Abraham en Berendina Benjamins te verhinderen. In opdracht van Van der Lely zou de politie de hele avond en nacht bij de woning van de Joodse inwoners hebben gepost, waarna het echtpaar de volgende dag onder politiebegeleiding naar Gorinchem werd gebracht.”
"Hij handelde nimmer ongevraagd of op eigen initiatief."
Streekarchivaris Van Engen komt tot een andere, genuanceerde conclusie over het onderwerp deportatie. “Inderdaad heeft Van der Lely aan de genoemde registraties en opgaven zijn medewerking verleend. En er kunnen nog meer voorbeelden worden gegeven van gegevens die door de burgemeester zijn aangeleverd”, aldus van Engen in het rapport. “Daarbij moet wel worden bedacht dat Van der Lely in alle gevallen reageerde op een concreet verzoek of een concrete verordening. Afgaande op de bewaard gebleven archiefstukken handelde hij in dit verband nimmer ongevraagd of op eigen initiatief.”
“De bewering van Van Straten en Nijst dat Van der Lely welwillende contacten had met de Duitsers en hen ongevraagd informatie aanleverde, valt niet te onderbouwen”, staat in het eindoordeel van het gemeentelijk rapport. Maar ook: “Anderzijds bevatten de bronnen evenmin aanwijzingen voor een heldhaftig optreden.”
"Het is een beetje de slager die zijn eigen vlees keurt.”
“Of dat het dan minder erg maakt”, reageert Van Straten. “De conclusie in dit rapport is: ‘iedereen deed mee’. Hij is met de rest meegelopen en heeft geen rechte rug getoond. Dat maakt het eigenlijk nog treuriger.” Verder zet de historicus ethische vraagtekens bij de opdracht voor dit onderzoek. “De gemeente Altena heeft het streekarchief voor dit onderzoek gevraagd, notabene een aan de gemeente verbonden instantie. Het is een beetje de slager die zijn eigen vlees keurt.”
Het rapport ligt nu ter beoordeling voor aan de gemeenteraad van de gemeente Altena. Die mag zich gaan buigen over nog openstaande vragen: wel of geen publiekelijk excuses maken voor het gedrag van de burgemeester en of er compensatie voor het overheidshandelen moet komen, in welke vorm dan ook.
De straatnaam wijzigen vinden de onderzoekers van het streekarchief minder relevant. “Niet alleen omdat de conclusies uit dit rapport daartoe onvoldoende aanleiding bieden, maar ook omdat een kritische herinneringscultuur eerder gebaat is bij voortdurende reflectie dan bij de taboeïsering van bepaalde onderwerpen en personen.”
LEES OOK: