Meer dan driekwart van het geld dat in de gemeentelijke schatkist vloeit wordt uitgegeven aan gemeenschappelijke regelingen met buurgemeenten en wettelijke verplichtingen. Op zaken waar gemeenten wel over gaan, zoals buurthuizen en groenvoorzieningen, wordt vaak bezuinigd omdat het geld naar taken gaat die gemeenten wettelijk moeten uitvoeren. Denk aan jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning. Uit het onderzoek van Newcom kwamen zes thema’s naar voren waarvan Brabanders denken dat de gemeente daar veel invloed op heeft.

Verkeersveiligheid in mijn buurt/dorp/stad

De gemeenteraad beslist zelf of een gevaarlijk kruispunt wordt opgeknapt of dat ergens een 30 kilometerzone wordt ingesteld. Elke gemeente reserveert daar geld voor. Sommige gemeenten willen bijvoorbeeld een tunnel onder een ringweg of ze willen een randweg om het doorgaande verkeer uit een dorpscentrum te weren.

Meestal heeft een gemeente voor zulke grote projecten zelf geen geld. Dus zijn ze afhankelijk van een hogere overheid met een beter gevulde portemonnee, maar waar de wensen wel op een stapel komen te liggen. Ook komt het voor dat bijvoorbeeld zo’n randweg alleen kan worden aangelegd in overleg met een buurgemeente.

Het bestrijden van criminaliteit

Bestrijding van criminaliteit is de taak van het Openbaar Ministerie en de politie. Burgemeesters zijn verantwoordelijk voor openbare orde en veiligheid. Als een burgemeester vindt dat een bepaalde vorm van criminaliteit in zijn gemeente extra aangepakt moet worden, wordt dat besproken in het driehoeksoverleg met de korpschef van politie en de officier van justitie. Samen bepalen ze of het ernstig genoeg is om dat meteen aan te pakken en of er genoeg mensen zijn om dat te doen. Formeel staat de gemeenteraad daarbuiten. Het enige dat politieke partijen kunnen doen om criminaliteit te voorkomen is ervoor zorgen dat er geen criminelen op hun kieslijst komen.

De aanleg van bedrijventerreinen

In principe bepaalt een gemeenteraad zelf waar een nieuw bedrijventerrein wordt aangelegd. In de praktijk is dat niet zo simpel. De gemeente Nuenen bijvoorbeeld wil logistieke bedrijven toestaan op de grens met Geldrop. Geldrop is daar boos over want de vrachtwagens gaan door dat dorp naar de A67. Daarom wordt de aanleg van bedrijventerreinen vaak geregeld in een gemeenschappelijke regeling tussen meerdere gemeenten. Ook de provincie speelt daarin een rol. Die heeft recent een aantal plekken in Brabant aangewezen waar nog grote logistieke bedrijven mogen worden gebouwd en waar niet.

Bouwen van woningen/woningaanbod

Gemeenten bouwen geen huizen. Dat doen projectontwikkelaars en woningcorporaties. Vooral projectontwikkelaars spelen een steeds grotere rol, want die hebben geld en grond. De gemeente beslist via een bestemmingsplan wel over de plek waar huizen gebouwd mogen worden. Gemeenten kunnen daarin bijvoorbeeld opnemen dat een kwart van de nieuwe huizen bestemd moet zijn voor sociale woningbouw. Ze kunnen ook bepalen dat kopers de eerste vijf jaar zelf in dat huis gaan wonen. Dat is een middel om beleggers die de huizenprijzen opdrijven dwars te zitten. Gemeenten kunnen ook bepalen hoe hoog er maximaal gebouwd mag worden.

De plaatsing van windmolens

Nederland moet voldoen aan de internationale klimaatafspraken van Parijs. In ons land is ervoor gekozen dat in dertig Energieregio’s te organiseren. Die hebben allemaal een eigen zogenoemde Regionale Energiestrategie (RES) afgesproken. Gemeenten moeten meedoen, maar mogen zelf weten hoe ze dat doen. De meeste kiezen voor windmolens en zonneparken omdat bijvoorbeeld nog geen kernenergie mogelijk is. Sommige gemeenten hebben ook al lijstjes met wijken die als eerste van het aardgas af moeten. Dat kan alleen als het rijk betaalt want daar hebben ze zelf geen geld voor.

Vluchtelingenopvang

Er zijn twee vormen van vluchtelingenopvang. De acute opvang van vluchtelingen zoals nu in verband met de oorlog in Oekraïne en de opvang van asielzoekers. Het rijk besluit over de opvang van asielzoekers. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) vraagt namens het rijk aan gemeenten of zij plaats hebben voor een asielzoekerscentrum. Een gemeenteraad kan dan ja of nee zeggen. Wie eenmaal een contract heeft met COA kan daar niet zomaar vanaf zoals onlangs in Budel bleek.

Als een asielzoeker eenmaal een verblijfsvergunning heeft en dus in ons land mag blijven heeft hij ook recht op een huis. De rijksoverheid bepaalt elk half jaar hoeveel statushouders elke gemeente moet huisvesten.

In het geval van de vluchtelingenstroom uit Oekraïne zijn de Veiligheidsregio’s aan zet. Daarvan zijn er 25 in Nederland en de besturen bestaan uit de burgemeesters. Zij beslissen in geval van crisissituaties. Ze hebben bijvoorbeeld recent besloten dat in elk van de 25 regio’s 2000 vluchtelingen uit de Oekraïne worden opgevangen. Alle burgemeesters moeten in hun eigen gemeente samen met bijvoorbeeld hulpverleningsorganisaties en woningcorporaties op zoek naar opvangplekken.

Lees alle verhalen over de komende gemeenteraadsverkiezingen op onze themapagina.