Hoe een Helmondse rechter verliefd werd op zijn dochter

19 juni 2022 om 11:00 • Aangepast 27 juni 2022 om 14:20
nl
Het was een zomerse dag toen Johan Biertempel, rechter en stadsbestuurder in Helmond, aan een paal werd vastgebonden. Hij kreeg een koord om zijn hals, dat werd strakgetrokken totdat hij niet meer in leven was. Toen werd zijn gezicht met vuur ‘geblakerd’ en werd zijn lichaam tentoongesteld. Reden: De rechter was verliefd op zijn dochter Keesje en had haar zwanger gemaakt.
Profielfoto van Alice van der Plas
Geschreven door

Historicus Henk Roosenboom liep al dertig jaar rond met de naam 'Biertempel' in zijn hoofd. Hij was hem verschillende keren tegengekomen tijdens zijn werk als stadsarchivaris van Helmond, maar hij had nooit de tijd gehad om het eens uit te zoeken. En toen hij het uiteindelijk deed, kwam hij in een wel heel extreem incestverhaal terecht. Een schandaal dat de stad Helmond in de 18e eeuw op de kop zette en wellicht flink heeft veranderd. Roosenboom schreef er het boek De Grouwelyke Misdaad over. Gebaseerd op getuigenverhoren en liefdesbrieven tussen de rechter en zijn dochter.

"Verbijsterend hoe mensen met elkaar omgingen."

Twee grote dossiers bestaan er over de zaak Biertempel en zijn dochter Keesje. Ze waren te vinden in het archief van de Raad van Brabant, het hoogste rechtsorgaan in de regio in die tijd. “Een echte goudmijn”, zegt Henk. Want de dossiers vertellen niet alleen het verhaal over rechter Biertempel en Keesje. Maar ook over hoe er tegen incest in die tijd werd aangekeken. En daar zijn niet zoveel bronnen over.

Want niet alleen Biertempel kreeg straf, ook zijn dochter Keesje werd veroordeeld. Vijftig jaar tuchthuis. “Je ziet dat er heel open over de incest wordt gepraat in de verhoren”, zegt Roosenboom. “Alle details komen aan bod, net zoals tegenwoordig een zedenzaak wordt behandeld.”

"Volgens de huishoudster was de rechter wel erg intiem met zijn dochter."

Roosenboom heeft het vermoeden dat Biertempel een beschadigde man was. Hij verloor al vroeg zijn ouders en groeide als wees op. Dat was in de 18de eeuw niet zo’n pretje. Wezen werden vaak verkocht aan de hoogste bieder en aan het werk gezet.

Toch was Biertempel uiteindelijk een succesvol man: hij maakte zijn fortuin met het houden van een plantage in Suriname. Alleen vergreep hij zich aan zijn 17-jarige dochter Keesje, nadat zijn vrouw door opstandige slaven was vermoord.

Hoe Biertempel in Helmond terecht kwam, blijft een groot mysterie. Maar zijn rijkdom bracht hem macht. Hij werd rechter en richtte een sjiek pand in op de markt, waar nu de C en A staat. Al snel kwamen de roddels. Volgens de huishoudster was de rechter wel heel erg intiem met zijn dochter. “Ik denk ook dat Biertempel Keesje niet langer als dochter zag. Ze leefden bijna als man en vrouw”, zegt Roosenboom. “In het begin werd Keesje daartoe gedwongen, later leek ze zich erbij neer te leggen. In die tijd was je zonder meer gehoorzaam aan je ouders.” Roosenboom denkt dat incest daarom veel voorkwam.

"De incestzaak sloeg in als een bom."

Biertempel en een zwangere Keesje werden uiteindelijk gearresteerd. En toen werden de liefdesbrieven gevonden die nu in de archieven liggen. “Die stonden vol met woorden als ‘allerliefste’ en ‘ik mis je zo’ en ‘ik hoop dat je snel terugkeert’.

Het was duidelijke affectie, die veel verder ging dan wat in die tijd normaal was tussen vader en dochter”, vertelt Roosenboom. “De rechter probeerde Keesje in bescherming te nemen door te stellen dat hij haar had gedwongen, dus hij hield echt van haar.” Hij kreeg de doodstraf. Zelfs in die tijd was dat uitzonderlijk. “Men wilde een voorbeeld stellen. In die tijd werden de waardes van het gezin heel belangrijk gevonden en dit was daar natuurlijk in strijd mee.”

De incestzaak sloeg in Helmond in als een bom en leidde er zelfs toe dat de toenmalige heer uiteindelijk het kasteel verkocht. “Het kasteel werd overgenomen door een burger die ervoor heeft gezorgd dat Helmond aan de Zuid-Willemsvaart kwam te liggen. Dus ik vraag me nu wel af hoe Helmond eruit had gezien als dit incestschandaal nooit aan het licht was gekomen”, zegt Roosenboom.

En de Helmonders lopen na het uitkomen van het boek van Roosenboom nu misschien met een heel ander gevoel over de Markt.

App ons!

Heb je een foutje gezien of heb je een opmerking over dit artikel? Neem dan contact met ons op.