Enkele eeuwenoude ontwikkelingen staan aan de wieg van wat we nu nog steeds als de harmonie kennen, vertelt cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers. "In de Middeleeuwen waren er stadsmuzikanten, de zogenoemde pijpers. Zij vertegenwoordigden hun stad", vertelt hij.

"Deze stadspijpers bliezen op een houten instrument. Dat deden ze als de stadspoorten 's avonds dichtgingen, als er gevaar was of brand, maar ook bij feestelijke intochten. Dat laatste zie je bij de harmonie ook. Zij brengen een muzikaal eerbetoon bij een jubileum of een trouwerij."

"Vroeger had ook iedere soldatengroep zijn eigen muziek", vervolgt Rooijakkers. "Op slagvelden waren complete orkesten, zo wist je waar de Engelsen en de Fransen zaten. Oorlog voeren ging destijds helemaal op muziek. De militairen marcheerden op muziek, het signaal om aan te vallen was ook melodieus. Ook de doden werden met muziek begraven. Harmonieën hebben nog altijd een beetje een militaristisch karakter. Ze marcheren nog steeds in uniform."

De kerk had volgens Rooijakkers een flinke vinger in de pap bij het ontstaan van de harmonieën. "Rond 1830 zagen kerken hoe het volk zijn schaarse vrije tijd verbraste in de kroeg. Daar werd muziek gemaakt en gedanst, maar dat was helemaal uit den boze in die preutse tijd waarbij alles draaide om de strenge katholieke moraal."

"Bijna overal eiste de pastoor dat violen en harmonica's werden ingeleverd. Binnen de parochie werd een harmonie opgericht. Zonder drank, wel met keurige muziek en strenge regels. De opkomst van de harmonieën is dus eigenlijk de doodsteek geweest van de vrije volksmuziek."

Het was ook een toepasselijke naam. Harmonie: zonder wanklank, iedereen luistert naar elkaar. "Maar vergis je niet, met de harmonie werd het gedrag van de gewone mensen onder controle gehouden."

Ook bij politieke partijen en bedrijven kwamen eigen orkesten. "De fabrieksarbeiders moesten opgevoed worden, want die wilden ze maandag ook fit op het werk hebben", verduidelijkt Rooijakkers. "Dus niet op zondag het café in, maar samen muziek maken."

Later kwam er een wedstrijdelement bij. Met prijzen voor de beste muziek en het mooiste uniform en vaandel. "Muzikanten oefenden steeds meer. Ze wilden goed presteren. Er kwam in de dorpen een nieuwe cultuur van muzikaal plezier, maar dat liep wel netjes volgens de opgelegde regels."

En nu? Is de harmonie veerkrachtig genoeg om zich aan te passen aan de eigentijdse vormen van muziek?

Orde en plezier moeten samengaan, vindt Rooijakkers. "Je hebt de traditionele uniformen en het marcheren. Maar het is ook belangrijk dat mensen plezier hebben. Als het alleen maar gaat om repeteren en presteren, dan is de lol er snel vanaf."

Volgens Rooijakkers laten harmonieën daar nog kansen laten liggen. "Wees creatief met muziekinstrumenten, gebruik eens een synthesizer. Speel op originele plekken. Verras iemand bijvoorbeeld met een prachtige serenade bij de voordeur. Wees niet te serieus, dan spreek je ook jongeren aan."