Om iets aan de onzekerheid te doen, stelde de provincie een eisenlijst op waar boeren aan moeten voldoen als ze een luchtwasser willen plaatsen. Op die lijst staat bijvoorbeeld dat boeren de hoeveelheid ammoniak in de lucht moeten meten, de zuurtegraad van het spoelwater in de gaten moeten houden en dat ze moeten voldoen aan onderhoudsvoorschriften.

Die eisenlijst was voor de rechter niet voldoende, die daarom in september vorig jaar de vergunning van een varkensboer in Reusel vernietigde. De provincie pauzeerde de vergunningverlening en ging terug naar de tekentafel.

Om zeker te zijn dat deze systemen wel goed werken, moet de stikstofuitstoot constant gemeten worden. Zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Wageningen (WUR). Dit soort meetinstrumenten is echter nog niet ruim op de markt verkrijgbaar. Dat maak het extra moeilijk om een vergunning te krijgen.

Niet meer uitbreiden
In de tussentijd is het voor boeren vrijwel onmogelijk geworden om een stalsysteem te plaatsen. De aanschaf van de dure innovaties ging namelijk vaak gepaard met een uitbreiding van het aantal dieren. Op die manier konden boeren hun investering betalen. Dankzij de luchtwasser of mestscheidende stalvloer zou het bedrijf, ondanks de extra dieren, op papier nog altijd minder vervuilen.

De realiteit bleek anders. Omdat de systemen niet zo goed werken als verwacht, is niet te zeggen of boeren hun stikstofuitstoot echt verminderen als ze tegelijkertijd meer dieren gaan houden. In december zette de rechter een streep door deze aanpak.

Met terugwerkende kracht werden honderden Brabantse bedrijven die op deze manier te werk gingen mogelijk illegaal. Volgens de provincie hadden deze bedrijven namelijk geen vergunning nodig, omdat hun stikstofuitstoot op papier daalde.

Optie blijft staan
Ondertussen zijn verduurzamende stalsystemen volgens de provincie nog altijd een optie voor boeren die iets aan hun uitstoot moeten doen. Een innovatief systeem vermindert in ieder geval een deel van de stikstof en kan dus één van meerdere maatregelen zijn, is de gedachte. Of boeren er in de praktijk nog iets mee kunnen of niet, de maatregel staat.

Coalitiepartijen vinden dat dat zo moet blijven. "Waar het ons om gaat is dat de doelen gehaald worden. Hoe ondernemers dit willen doen, moeten ze zoveel mogelijk zelf kunnen bepalen", zegt VVD-fractievoorzitter Roel Gremmen. "Het probleem zit hem niet zozeer in innovaties op zich, maar de onzekerheid of ze ook juridisch onderbouwd zijn." Gremmen hoopt dat apparatuur om uitstoot real time te meten snel wordt ontwikkeld. "Zoiets brengt iedereen rust."

"Als we af zouden willen van innovaties uit ons maatregelenpakket, moet daar een alternatief tegenover staan dat net zo effectief is. Anders gaan we nat bij de rechter", ziet Ward Deckers van de PvdA.

Volgens Deckers is het wel noodzaak om ook andere maatregelen verder te ontwikkelen, zoals ander voer geven, minder dieren houden, omschakelen naar landbouw of simpelweg stoppen. "Daar hadden we een hele grote zak geld [24 miljard, red.] voor in Den Haag, maar die is door de BBB van tafel geknikkerd. Dan moet je niet zeggen dat er geen opties zijn, want die hadden er wel degelijk al kunnen zijn."