Joodse PSV'er zat in het verzet: zoon weet pas kort van zijn voetballeven

zaterdag om 18:59 • Aangepast vandaag om 13:11
nl
Emanuel Wijzenbeek was een joodse PSV’er die in het verzet heeft gezeten en in vernietigingskamp Auschwitz is vermoord. Er is in Eindhoven al een straatnaam naar hem genoemd. En voor een van de huizen waar hij met zijn gezin heeft gewoond, ligt sinds mei een zogeheten Stolperstein. Nu wordt ‘Maan’, wat zijn roepnaam was, gememoreerd in het onlangs uitgekomen boek 'PSV tijdens de Tweede Wereldoorlog'.
Profielfoto van Hans Janssen
Geschreven door

Zijn zoon Andy (81) is heel trots op het eerbetoon, maar hij zegt ook: "Ik heb een fantastisch leven gehad. Het enige wat ik gemist heb, is mijn vader. Al moet ik ook zeggen dat ik er niet onder gebukt ben gegaan."

Emanuel Wijzenbeek wordt in 1909 in Den Haag geboren. Als twintigjarige verkast hij naar Eindhoven om te gaan wonen in de schaduw van het Philips Sportpark, wat toen de naam was van het PSV-stadion.

Wijzenbeek laat er geen gras over groeien: binnen drie dagen meldt hij zich aan als lid van de voetbaltak van PSV. Tot voor kort heeft Andy, die zelf decennia in de hockeysport actief was, dit nooit geweten. Joris Kaper, de schrijver van het boek over PSV in de Tweede Wereldoorlog, verraste hem ermee.

Het gezin Wijzenbeek, nog zonder Andy, met links vader Emanuel (uit familiearchief).
Het gezin Wijzenbeek, nog zonder Andy, met links vader Emanuel (uit familiearchief).

Wijzenbeek senior zou slechts twee jaar als lid aan PSV verbonden blijven. Het eerste elftal heeft hij nooit gehaald. Dat hij maar zo kort in Eindhoven heeft gevoetbald, had alles te maken met zijn beroep: vertegenwoordiger. Door die functie reist Wijzenbeek veel door het land.

In 1932 keert Wijzenbeek terug naar Eindhoven en trouwt hij met Maria Sanders. Ze krijgen twee kinderen. In 1939 ontkomt Wijzenbeek niet aan mobilisatie voor het Nederlandse leger, die nodig is door de dreigende oorlog. Op 10 mei 1940, de dag dat Duitse soldaten ons land binnenvallen, stuurt Wijzenbeek vanuit Leeuwarden waar hij dan gelegerd is, een brief naar zijn vrouw en kinderen. Om hen een hart onder de riem te steken.

"Toon je kordaat, dan zal alles weer in orde komen."

Hij schrijft: 'Mama, blijf kalm. (…) toon je kordaat tegenover de kinderen, dan zal met Gods hulp, als we de indringer hebben overwonnen, alles weer in orde komen.'

Wijzenbeek keert vrij snel weer terug naar Eindhoven. Hij weet niet wat hem boven het hoofd hangt, al lijkt hij de dans te ontspringen, omdat hij was getrouwd met een niet-joodse vrouw. Mannen die een gemengd huwelijk waren aangegaan, worden door de bezetter gespaard. Zijn broer Salomon ontsnapt niet aan de Duitse moordmachine. Hij overlijdt in het vernietigingskamp Sobibor.

'Maan' legt zijn leven in de waagschaal door verzetsdaden te plegen: hij regelt onder meer onderduikadressen, valse papieren en bonkaarten.

Uit brieven die in een koffer zaten en die door Andy worden bewaard, blijkt dat zijn vader zelf minstens één jonge, joodse onderduiker in huis heeft gehad. Andy: "Hij was echt een verzetsheld." Een arts uit Eindhoven heeft hem verraden en op 15 mei 1944 wordt Emanuel Wijzenbeek in Auschwitz vermoord.

"Liefste lievelingen, ik ga met het hoofd opgeheven heen en omhels jullie."

Eén van zijn laatste tekenen van leven was een brief, die vanuit doorgangskamp Westerbork naar zijn vrouw en kinderen is gestuurd. Hij schrijft: 'Liefste lievelingen, ik ga met het hoofd opgeheven heen en omhels jullie in gedachten duizendmaal en nog eens duizendmaal'.

Negen dagen nadat vader Wijzenbeek was omgebracht, wordt Andy geboren. In het huis aan de Heezerweg waar zijn vader is opgehaald om afgevoerd te worden naar Scheveningen en daarna naar Westerbork. Andy leeft nog als enige van het gezin. "Ik heb de oorlog altijd van me afgeduwd, omdat ik er niks mee te maken wil hebben. Maar ik ben wel ontzettend trots op mijn vader."

Het huis waar Emanuel Wijzenbeek werd opgehaald en waar zijn zoon Andy is geboren, op de voorgrond de Stolperstein (foto: Hans Janssen).
Het huis waar Emanuel Wijzenbeek werd opgehaald en waar zijn zoon Andy is geboren, op de voorgrond de Stolperstein (foto: Hans Janssen).
Herinneringen aan Emanuel 'Maan' Wijzenbeek (foto's: Hans Janssen).
Herinneringen aan Emanuel 'Maan' Wijzenbeek (foto's: Hans Janssen).

Wat zijn Stolpersteine?

Verspreid over Eindhoven – en ook 28 andere gemeenten in onze provincie – liggen zogeheten Stolpersteine. Deze struikelstenen zijn neergelegd in het trottoir voor huizen waar in de Tweede Wereldoorlog Joden hebben gewoond voordat ze werden gedeporteerd en vermoord. Ze liggen er om deze slachtoffers te herdenken.

De stenen zijn bedacht door Gunther Demning. Deze Duitse kunstenaar plaatst sinds 1992 over de hele wereld Stolpersteine zodat joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog niet zullen worden vergeten. Ze worden Stolpersteine genoemd, omdat je er volgens Demning over struikelt met je hoofd en je hart. Bovendien moet je buigen om de tekst te kunnen lezen.

De stenen zijn van beton en zijn 10 bij 10 centimeter groot. Op de bovenkant zit een plaatje van messing. Hierop zijn de naam, geboortedatum, deportatiedatum en plaats en datum van het overlijden van de herdachte persoon te lezen.

App ons!

Heb je een foutje gezien of heb je een opmerking over dit artikel? Neem dan contact met ons op.