"Henk van den Broek, de oprichter, schreef over zijn radioavonturen. Net als Sjoerd de Vrij. Er is wel veel over Radio Oranje geschreven", zegt Peter de Ruiter, podcastmaker en auteur. Misschien was de zender al wat vergeten, na meer dan 80 jaar. Maar het is en blijft een actueel onderwerp, benadrukt De Ruiter.

In de Tweede Wereldoorlog waren er in bezet Nederland geen vrije media. De Duitse bezetter controleerde alles. Zelfs luisteren was verboden. Radio's waren illegaal. Luisteren naar regeringszender Radio Oranje vanuit Londen was link.

Stiekem
Het verzet wilde een eigen radiozender. Medewerkers van Philips in Eindhoven, zoals technicus Cor Gehrels bouwden het ding en in 1942 was de zender klaar. Maar verzet was gevaarlijk. Gehrels werd in 1943 gearresteerd en vermoord.

Gelukkig was de zender goed verborgen. Op 18 september 1944 werd Eindhoven bevrijd. Met hulp vanuit Londen begonnen drie weken later de eerste uitzendingen, vanuit het Philips Ontspanningscentrum aan de Mathildelaan in Eindhoven.

Voor de radiomicrofoon traden allerlei artiesten op. De radio bracht ook katholieke missen uit de Sint Joriskerk in Eindhoven, hervormde kerkdiensten, taalcursussen Engels en ze draaiden platen uit Engeland, onderbroken door nieuwsbulletins.

In de begintijd waren er nauwelijks luisteraars omdat weinigen de radiozender kenden. Velen hadden geen radio, zelfs geen stroom. Philips bouwde noodradio's met de naam 'Luistervink' en toen nam het aantal luisteraars toe.

Herrijzend Nederland was geen 'vrije' radiozender zoals nu. Alles wat de ether in ging was gecontroleerd door het Militair Gezag.

"Want de vijand luisterde mee," zegt Peter de Ruiter. De zender wilde de vijand niet wijzer maken dan ze al was of provoceren.

Schokkend
Bij het onderzoek naar de radiozender was hij onder de indruk van de machteloosheid die de radiomakers hadden in de bezette gebieden. " Je kon je luisteraars waarschuwen, advies geven, verontwaardiging uiten of een hart onder de riem steken. Maar het bleef toch eenrichtingsverkeer."

Wat misschien nog wel het schokkendst was, was dat de radiozender niks meldde over de moord op miljoenen Joden. De regering in Londen wist dat. "Maar daar werd gewoon over gezwegen, daar mocht men niet aan komen".

Herrijzend Nederland zweeg over meer. " De afrekeningen met collaborateurs en verraders in het zuiden. Dat kwam ook niet op de radio. Er werd gevreesd voor represailles en allerlei wraakacties in bezet gebied."

Er is altijd gezegd dat de kracht van de radio in zijn symboliek zat. De bevrijders zijn dichtbij, hou vol.

In de herfst van 1944 was de bevrijding van Brabant in volle gang. Fervente luisteraars zaten met landkaart aan de radio om de oprukkende legers te volgen. Ze kregen in de huiskamers wel een beeld maar geen details, om de bevrijders niet in gevaar te brengen.

'Delen in uw leed'
In een van de berichten wordt gesproken over gevechten ten noorden van Antwerpen. En de ontsnappingsweg die is afgesneden door de Canadezen op de Kreekrakdam. De bevrijders die op twee kilometer afstand van Bergen op Zoom staan.

Een opname is gemaakt in Tilburg, op 4 november 1944, met een reportagewagen, bij een defilé met Britse tanks. Verslaggever Robert Kiek heeft een boodschap aan de mensen in bezet gebied. "..weest u er in ieder geval wel van overtuigd dat de Tilburgenaren hier en zeker allen beneden de Moerdijk wel zullen delen in uw leed."

Volksschrijver Antoon Coolen uit Waalre mocht vaker de bevolking toespreken, net zoals in december 1944. "Wij horen het gegrom van den oorlog nog aan den einder." Maar de opmars kwam even tot stilstand. De hongerwinter was in aantocht.

Codes
Herrijzend Nederland ging naast nieuws en muziek ook geheime codeberichten uitzenden voor het verzet. "Van die rare zinnen, over wapendroppings bijvoorbeeld en tijdstippen", zegt De Ruiter.

Toen de vrede kwam in mei 1945 verhuisde de zender naar Hilversum. Begin 1946 werd de stekker er uit getrokken. Veel medewerkers zetten daar hun loopbaan voort.

Redacteur Arie Kleijwegt werd directeur en 'stem' van de VPRO, in de tijd van geruchtmakende televisieprogramma's met Barend Servet, Fred Haché en Sjef van Oekel. Chef nieuwsdienst Joop Landré werd directeur van de TROS. Zangeres Netty Rosenfeld werd programmamaker bij diverse Hilversumse omroepen. En nieuwslezer Frits Thors werd presentator van het Journaal.