De kans dat je de jackpot wint bij de Oudejaarstrekking is extreem klein, maar elk jaar kopen er tóch miljoenen mensen een lot. Waarom doen we dat? En hoe groot is die kans nu precies? "Het is bijna absurd dat we het telkens weer doen."

Stel je voor: je hebt een lijst voor je met alle huisadressen van Nederland. Je plaatst je vinger willekeurig op die lijst en kiest een huis. Stel dat iemand anders daarna puur op de gok naar precies dat adres rijdt, zonder dat jij hebt gezegd welk huis het is.

Het kan bijna niet, zó klein is die kans dat dat gebeurt. Maar de kans dat je de loterij wint is ongeveer net zo groot, legt Kees Keizer uit. Hij is universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen en is gespecialiseerd in menselijk gedrag. "Het is bijna absurd dat we telkens weer meedoen, omdat de kans dus zo ontzettend klein is", zegt hij.

Hoe groot de kans is dat je dit jaar de Oudejaarstrekking wint is nog niet precies te zeggen, omdat we nog niet weten hoeveel mensen er een lot kopen. Vorige jaren waren het er telkens ongeveer 7,5 miljoen. 1 op de 7,5 miljoen is een kans van 0,00000013.

Grote kans dat zo'n getal je weinig zegt. "Dat is precies het probleem", stelt Keizer. "Mensen zijn slecht in een inschatting maken van heel kleine getallen. Beter gezegd: om zich daar iets bij voor te stellen. Daarom is het beter om het concreet te maken, zoals met het voorbeeld over het willekeurig stoppen bij een huis."

Mensen gebruiken veel liever hun fantasie als graadmeter voor hoe waarschijnlijk iets is, zegt Keizer. Hoe makkelijker je je iets kunt in beelden, hoe groter je de kans vindt dat het ook echt gebeurt.

"Als je een lot koopt, ga je nadenken over wat je met de prijs gaat doen. Stel dat je die mooie nieuwe auto je straat ziet inrijden. Stel dat je kan stoppen met werken. Dat kun je je wel inbeelden."

Je koopt ook nog eens de voorpret, want je kunt er de hele maand over nadenken. Tegelijkertijd kun je jezelf ook nog eens sociaal voordoen. "Je kunt bijvoorbeeld tegen de kinderen zeggen: 'Als we winnen, dan krijgen jullie dit.' Of zeggen dat je iets aan een goed doel gaat geven. Dan kom je goed over."

Tel daarbij op dat de Oudejaarstrekking een traditie-element heeft. Nieuw jaar, nieuwe kansen, wordt vaak gedacht. En misschien herken je wel het moment op Oudjaarsavond na twaalf uur dat iedereen even zijn telefoon gaat checken om te zien of ze iets hebben gewonnen. Echt traditie.

"Ik weet niet precies hoe het zit met loterijen, maar bij aanbiedingen werkt het ook zo als iets uniek is, je het sneller koopt", zegt Keizer. "Als je het hebt gemist, is je kans voorbij. Als er in januari weer een Oudejaarstrekking zou zijn, zouden waarschijnlijk minder mensen nu een lot kopen."

De voorpret is dus leuk, maar het eindresultaat (heel) vaak niet echt. Toch zit het nu eenmaal in ons. "Een hoofdprijs werkt vaak veel motiverender dan de kansen. Als de jackpot 2000 euro zou zijn, kun je een stuk minder fantaseren dan wanneer jackpot miljoenen euro's is. Terwijl je meer kans zou hebben als tweeduizend mensen 2000 euro zouden kunnen winnen dan één iemand 4 miljoen."

Het gaat ons om de spanning. En de spanning van een jackpot vind je niet snel in andere dingen, zoals in een achtbaan gaan. "De hoofdprijs geeft de spanning van een ander leven", zegt Keizer. "Dat is echt iets anders."