Sluysmans was niet echt verbaasd toen hij het nieuws over Moerdijk hoorde. “Het was niet helemaal verrassend, het hing al flink wat jaren boven de markt. Maar een heel dorp weg, dat lijkt op iets uit een film — een hele slechte film als je erin zit.”

Volgens de advocaat zijn grote onteigeningsprojecten niet nieuw. “In Den Haag en Rotterdam zijn complete wijken verdwenen. Maar een heel dorp met ruim duizend inwoners, dat is een grote opgave."

De bekendmaking van de gemeente dinsdag is pas het begin. Voordat de bulldozers kunnen starten, moeten er nog veel hobbels worden genomen. Bewoners kunnen bezwaar maken, maar Sluysmans verwacht niet dat velen dat ook gaan doen. “De meesten zijn terughoudend, al zijn er altijd een paar die de strijd aangaan.”

Laatste kans bij bestemmingsplan
Het belangrijkste moment om bezwaar te maken is bij het ruimtelijk besluit, beter bekend als het bestemmingsplan. “Dat is het moment om ten strijde te trekken voor het dorp. Die procedure wordt dan uitgevochten bij de Raad van State,” legt hij uit. “Maar als het rijk aan alle richtlijnen voldoet, gaat de rechter het plan waarschijnlijk niet tegenhouden.”

Alleen juridische obstakels, zoals stikstofproblemen voor de bouw of een beschermde diersoort die ineens in het dorp blijkt te wonen, kunnen het plan nog dwarsbomen. “De rechter past geen politieke besluiten aan. Als de gemeenteraad vindt dat industrie zwaarder weegt dan het behoud van het dorp, dan gaan rechters daar niks aan veranderen.”

Keukentafelgesprekken
Daarna begint het echte werk: onteigenen. De gemeente moet eerst proberen om met bewoners tot een akkoord te komen, via zogenoemd minnelijk overleg. “Ik mag hopen dat ze maatwerk leveren,” zegt Sluysmans. “Dat ze met mensen om de keukentafel gaan onderhandelen."

Tijdens zulke gesprekken wordt stevig onderhandeld. Bewoners laten hun eigen taxatie uitvoeren, de gemeente doet hetzelfde. Het doel: zorgen dat de bewoner geen financiële schade aan het vertrek overhoud. Niet alleen de waarde van het huis telt mee, maar ook kosten voor verhuizing, notarissen, makelaars en andere bijkomende uitgaven.

“De wet denkt wel mee met de bewoner,” weet de hoogleraar. “Ook de kosten van een adviseur moeten worden vergoed. Burgers doen dit misschien een keer in hun leven en gemeentes wel vaker. Daarom hebben zij recht op deskundige hulp.”

Hoe zit het met onteigenen?
Toch loopt niet elk gesprek goed af. “Als iemand bijvoorbeeld zegt dat hij alleen in een kist uit het huis vertrekt, houdt het gesprek wel op ja", lacht Sluysmans. Dan rest een onteigeningsprocedure via de rechter. “Dan vecht je niet echt meer over het tegenhouden van het plan, maar over de hoogte van de vergoeding. In honderd jaar rechtspraak is het op één hand te tellen hoe vaak een plan in die fase nog is tegengehouden.”

De meeste bewoners zullen het zover niet laten komen, denkt hij. “Zo’n procedure is psychisch belastend. De meesten pakken het bedrag dat redelijk voelt, zetten de knop om en willen dan gewoon door met hun leven.”

Advocaat Geert-Jan Knoops opperde woensdag in Pauw en De Wit dat bewoners ook het verlies van gemeenschap en cultuur kunnen meenemen in de onderhandelingen. Sluysmans ziet dat anders. “De gemeente kan uit coulance iets extra’s geven, maar in de rechtszaal gaat geen enkele rechter daarin mee.”

Hier lees je alle verhalen over het verdwijnen van het dorp Moerdijk.